Toneel

Soms kan het zinvol zijn om je lichaam te gebruiken in relatie met de ruimte. Iets lijfelijk uitbeelden, een toneelstukje opvoeren. Dichtbij komen, zo ver mogelijk weggaan. Noem maar op.
Pogen met 'drama' middelen de communicatie te verbeteren, iets duidelijk, herkenbaar te maken.
Een voor eenieder herkenbare situatie is op 'n tafel of stoel gaan staan. Of iemand op die tafel/stoel te zetten. En de ander eronder. "Hoe voelt dat?" ....
De mens als poppetje.
Een goede aansluiting, toelating hiertoe krijgen, is hierbij wel een vereiste.

Een voorbeeldje van een poging tot instructie met lijfelijke aanwijzingen. Van een bekend duo.

De aantrekkingskracht van magneten

In mijn opinie hoort in iedere therapeutenkamer een whiteboard.
Behalve dat dit een prima bord is om te schrijven en tekenen is het ook een magneetbord.
Zogenaamde koelkastmagneten hebben vergelijkbare mogelijkheden als lego- en playmobielpoppetjes.
Of als de tekeningetjes bij illugrammen.

Het woord als beeld

Uit het het eerder aangehaalde literatuuronderzoek over visuele kennisconstructie blijkt ook dat het opschrijven van woorden zinvol kan zijn.
Op het moment als een uitgesproken woord tevens opgeschreven wordt transformeert het ook naar een beeld. Concrete woorden worden beter onthouden dan minder concrete woorden. Bij concrete woorden kan men zich makkelijk een beeld vormen van de betekenis van het woord.
In wezen hoeft het niet eens opgeschreven te worden want het brein schakelt zowel het verbale als het non-verbale systeem in voor de betekenisverlening.

Bij bovenstaand woord is het de meeste mensen wel duidelijk dat het gaat om het warenhuis wat zich Hema noemt. Overigens kunnen verschillende mensen wel een andere verdere betekenis geven aan het begrip Hema. Voor de één is het een plek waar je ondergoed of een rookworst koopt. Voor een ander is het een plek waar je niet gezien wil worden ...

Bij zeer abstracte woorden kan alleen het verbale systeem ingeschakeld worden door het brein.
Dit kán dan een moment zijn waarbij mbv van visualisaties gezocht wordt naar betekenisgeving van het begrip. Mn bij de aanwezigheid van één of meer autistische cliënten kan dit van belang zijn.

Door de bomen het bos niet meer zien

Peter Vermeulen schreef een, voor onze focus, interessant artikel over de waarnemings- en denkstijl van mensen met autisme.
Zijn conclusie hier vrij geciteerd met de vetgedrukte arcering van uw blogger:

De waarnemings- en denkstijl van mensen met een autismespectrumstoornis wordt getypeerd door twee kenmerken: enerzijds een hyperselectiviteit (een gerichtheid op details en een tekort in het in rekening brengen van de gegeven context of samenhang van die details) en anderzijds een hyperrealisme (een tekort in het verbeeldend vermogen om de impliciete, niet waarneembare context te construeren, 'what you see is what you get'. Autisme is aldus op te vatten als een vorm van blindheid, met name een contextblindheid. Mensen met autisme leven in een gefragmenteerde en letterlijke wereld. Ze missen het vermogen om 'verder te kijken dan de gegeven informatie'. Het ontbreekt mensen met autisme aan een intuïtief aanvoelen van de wereld en de woorden 'tussen de regels', beter bekend als 'gezond verstand'. Onze wereld is onlogisch voor hun brein 'dat naar de letter leeft'. Ze hebben een voorkeur voor een wereld die geregeerd wordt door heldere, objectieve en ondubbelzinnige betekenissen en regels. Een wereld waar een traan zowel verdriet als pijn, plezier, een allergische reactie of uiensoep kan betekenen is voor hen té verwarrend. Hoewel een zwakke centrale coherentie niet enkel een tekort of stoornis dient te betekenen maar eerder een cognitieve stijl (een gerichtheid op details en het concrete heeft soms ook zijn voordelen), toch betekent het een handicap in onze moderne samenleving die een cognitieve stijl vereist waarin coherentie, verbeelding en flexibiliteit overheersen. Onze samenleving is weinig compatibel met het letterlijke en rechtlijnige denken van mensen met autisme en overleven in die samenleving is voor hen dan ook een bijzonder zware opgave. Eenieder die hen daarbij wil helpen dient te vertrekken van een kennis van en begrip voor hun specifieke manier van waarnemen en denken. Mensen met autisme rekenen er op dat hun omgeving duidelijk en helder is en dat we er de samenhang in aanbrengen die ze zelf niet zien. Het middel daartoe is een aangepaste omgeving en vooral een concrete communicatie, want concrete communicatie is de hoeksteen van wederzijds begrip.

link naar het artikel

De conclusie vanuit het perspectief van de gezins- en relatietherapeut moet zijn dat we bij een gezins- en relatietherapie met een autische deelnemer niet ongestraft uit kunnen gaan van het overdrachtelijke tussen cliënten en therapeut.
Indachtig het artikel van Gabri Kleppe pleit dit voor een zorgvuldig en stapsgewijs therapeutisch proces met gebruik van voor die situatie adequaat beeldmateriaal.

Trial and error is hieraan inherent.

Smiley's

Smiley's of emoticons zijn een uitvinding van Scott Fahlman.
Hij suggereerde het gebruik van de symbolen :) en :( voor het eerst in 1982.

Inmiddels is er een rijk geschakeerd aanbod.
Het is maar helemaal de vraag of die diversiteit zinvol is voor gebruik in therapie.
Zeker bij mensen met autisme wordt het begrijpen/verstaan van de emoticon al weer snel problematisch.

link naar een emoticon-zoekmachine

link naar heel veel gratis smiley's

Baboesjka/Matroesjka

Baboesjka's of Matroeskja's.
Deze poppetjes bieden mogelijkheden doordat ze in elkaar zitten, meestal identiek zijn en altijd in grootte verschillen.

Filmpje:

Talking Stick

De talking stick kan heel behulpzaam zijn als mensen er maar niet in slagen elkaar uit te laten praten.
Het principe: degene die de stok vasthoudt praat. De ander luistert. Als de spreker uitgepraat is legt deze de stok op tafel. De ander kan dan de stok nemen en wordt op zijn/haar beurt niet gestoord.

In plaats van de 'originele' talking stick kan ook een ander voorwerp gebruikt worden. De indianen gebruikten zelf ook al de talking feather.
Een dikke viltstift zou ook moeten voldoen. Het zien en het voelen van een bijzonder voorwerp zou de waarneming, het bewustzijn echter extra kunnen prikkelen.
Zelf gebruik ik meestal een Midden-Amerikaans beeldje wat tot de decoratie van mijn kamer behoort.
De manier waarop ermee door betrokkenen wordt omgegaan (vasthouden, niet willen neerzetten, hard terugplaatsen etcetera) levert weer materiaal op voor de therapeut.

Mocht je zelf een talking stick willen maken? Dat kan bijvoorbeeld hier.

Lego en Playmobil

De bekende Lego- en Playmobilpoppetjes kunnen een hulpmiddel zijn.
Op vragen van de therapeut kunnen de cliënten de poppetjes plaatsen en verschuiven als antwoord.
Het kan makkelijker zijn poppetjes te verplaatsen dan complexe gevoelens verbaal te uiten.
Ook kan het situaties voor de therapeut én de cliënten direct zichtbaar maken.

Escher's Relativity in Lego

Het is mogelijk om (elementen van) de werkwijze bij Familie-opstellingen te gebruiken.
Ook kan er een soort dialoog onstaan tussen echtelieden over hun relatie.
De therapeut kan de poppetjes tevens gebuiken als anmnestisch hulpmiddel.

Playmobil poppetjes

Op YouTube zwerven een heleboel filmpjes rond. Ook gemaakt met Lego.
Onderstaande wil ik jullie niet onthouden. Just for fun.

Structuurblindheid bij mensen met autisme

Gabri Kleppe publiceerde in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme een lezenswaardig artikel over de visuele waarneming bij mensen met autisme.

link naar het artikel

Een extreem voorbeeld van de focus op detail bij autisme is het werk van de autistische savant Stephen Wiltshire. Met excuses voor de slechte geluidskwaliteit maar deze beelden zeggen erg veel.

http://www.stephenwiltshire.co.uk/

Uit het artikel van Kleppe zou geconcludeerd kunnen worden dat in therapie bij mensen met autisme het van belang is om heldere, eenduidige visualisaties te gebruiken. Waarbij het aan te bevelen is opvallende kleuren te gebruiken om onderscheid  in bijvoorbeeld prioritering te maken.

Familie-opstellingen

Bij familie-opstellingen worden (willekeurige) mensen door de therapeut in posities tov elkaar gezet. De vraagstellende client(en) zien dit en maken er deel van uit. Dit beïnvloedt hun ervaren.
In die zin kunnen we ook hier spreken van het gebruik van beelden. Van beeldtaal.

Over Familie-opstellingen en mn de grondlegger hiervan, Bert Hellinger, heeft Rob Nanninga in Skepter, het tijdschrift van Skepsis, een kritisch artikel geschreven.

Hier is informatie te vinden over de werkwijze zoals het Bert Hellinger Instituut deze propageert.

Werken met Illugrammen

Pluut, opleider bij de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie (NVRG), illustreert zijn genogrammen met allerlei kleine tekeningen. Wanneer iemand in de familie een alcoholprobleem heeft, tekent hij er een glas of een fles bij. Hij vraagt hoeveel glazen of flessen erbij moeten staan en welke familieleden er nog meer een fles bij getekend moeten hebben. Zo kunnen vele symbolen het genogram verlevendigen en ook intergenerationele problematiek in een oogopslag duidelijk maken. Depressie kan getekend worden met tranen waarbij de therapeut kan vragen hoeveel tranen, hoe klein, hoe groot. familieleden kunnen dit zelf tekenen. Krachten kunnen ook worden getekend, net als goed kunnen voetballen, schrijven, humor enzovoort. En eigenschappen als dominant (een kroon), invoelend (een hart) goedgehumeurd (een lach). Deze genogrammen noemt hij een illugram.

Uit: Savenije, van Lawick, Reijmers, Handboek Systeemtherapie, eerste druk, tweede oplage, januari 2009
Hoofdstuk 11, blz 143




Rick Pluut, opleider ISSOOH

 Een voorbeeld van een illugram met de verklaring eronder:

Visuele kennisconstructie

Hoe verloopt de kennisconstructie met beelden in het menselijk brein?
Leonie van Otten heeft hierover een literatuurstudie gedaan die een goed inzicht geeft in de toegevoegde waarde die het gebruik van beelden bij kennisoverdracht kan hebben.

Visuele Kennisconstructie, Leonie van Otten

Voor de geïnteresserden hier een populair-wetenschappelijk artikel over de fysiologische werking van het brein mbt de waarneming.

Het Droste-effect

Een afbeelding die symbool kan staan voor de tocht die cliënten en therapeut samen maken.
Een verhaal in een verhaal in een verhaal.
Tot het ophoudt.
Maar eigenlijk houdt het niet op.
Je ziet het niet meer.

Werk in uitvoering

Verkeersborden kunnen een effectief hulpmiddel zijn om iets duidelijk te maken.
Dit bord geeft nu inzicht in de fase waarin dit blog tot 1 juni verkeert.